Η Λίμνη της Βουλιαγμένης
Σύμπλεγμα Καρστικών Σπηλαίων
Μέγ. Βάθος: 130m | Μέση Θερμ.: 27°C
Στις νότιες παρυφές του Υμηττού, λίγα μέτρα από τις ανατολικές ακτές του κόλπου της Βουλιαγμένης, ξεπροβάλει ένα από τα πιο όμορφα και ιδιαίτερα Καρστικά συστήματα που υπάρχουν στον κόσμο.
Η λίμνη της Βουλιαγμένης αποτελεί ένα πολυδαίδαλο γεωλογικό φαινόμενο που χωρίζεται από τα καταγάλανα νερά του Σαρωνικού με μια στενή λωρίδα ασβεστολιθικών πετρωμάτων.
Η δημιουργία αυτής της μαγευτικής λίμνης τοποθετείται χρονικά πριν από 2.000 χρόνια ή και αργότερα κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, με την κατάρρευση της οροφής ενός τεράστιου υπόγειου σπηλαίου λόγω τεκτονικών κινήσεων και της Καρστικής διάβρωσης των ασβεστόλιθων της περιοχής.
Σε αυτό συγκλίνουν όλα τα δεδομένα και οι μεταγενέστερες γεωλογικές μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί έως τις μέρες μας. Δικαιολογώντας έτσι την έλλειψη ιστορικών μαρτυριών από τους Στράβωνα και Παυσανία, αλλά και του μεταγενέστερου Στέφανου Βυζάντιου που έχουν δώσει περιγραφές για την ευρύτερη περιοχή στην εποχή τους, χωρίς να αναφέρουν την ύπαρξη μιας τέτοιας δολίνης.
Επιστημονικές Δράσεις
Οι πρώτες απόπειρες εξερεύνησης της λίμνης λέγεται ότι ξεκίνησαν από τους Γερμανούς κατακτητές την δεκαετία του ΄40 στα χρόνια της κατοχής, χωρίς όμως να έχουν γίνει ποτέ γνωστά τα ευρήματα τους.
Το 1988 η Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας του Υπουργείου Πολιτισμού κάνει τα πρώτα δειλά βήματα υποβρύχιας εξερεύνησης του σπηλαίου και αντιλαμβάνεται αμέσως τις δυσκολίες και τις ιδιαιτερότητες αυτού του εγχειρήματος.
Μια σειρά από ζητήματα που προκύπτουν, όπως ότι το σπήλαιο εκτείνεται κάτω από τα πρώτα οικοδομικά τετράγωνα της πόλης, η κατεύθυνση που παίρνει σε σχέση με τον οικιστικό ιστό, το αχανές μήκος του, αλλά και το άγνωστο βάθος του οδηγεί την υπηρεσία στην λήψη άμεσων και καίριων αποφάσεων.
Το 1989 προσκαλεί μια σειρά από κορυφαία ονόματα της εποχής στην εξερευνητική σπηλαιολογία και την γεωλογία με σκοπό την σύσταση μιας πολυεθνικής ομάδας επιστημονικής έρευνας και στόχο να φέρουν σε πέρας μια τόσο εξαιρετικά δύσκολη αποστολή.
Οι επικεφαλής της ομάδας από κάθε χώρα ήταν οι Jean-JacquesBolanz, Patricκ Deriaz (Ελβετία), LuigiCasati (Ιταλία), MareDouchet (Γαλλία), Βασίλης Γιαννόπουλος (Δρ. Γεωλογίας Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας Σπηλαιολογίας, Ελλάδα) και Χρήστος Αγουρίδης (Αρχαιολόγος Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας Σπηλαιολογίας, Ελλάδα).
Με πυρήνα αυτούς τους λαμπρούς εξερευνητές, αλλά και πολλούς άλλους να υποστηρίζουν αυτή την προσπάθεια, ξεκινάει μια συστηματική έρευνα που διαρκεί οχτώ εξερευνητικές περιόδους κατά τα έτη 1989, 1991, 1992, 1993, 1995, 1996, 1997 και ολοκληρώνεται το 2005 με την συνολική έως τότε χαρτογράφηση, που έδινε τον βασικό άξονα του σπηλαίου και τα τελικά τους συμπεράσματα.
Κατά την διάρκεια αυτών των ετών γίνεται γρήγορα αντιληπτό, μόλις από το 1991, ότι το σπήλαιο αλλά και η ευρύτερη περιοχή παρουσιάζουν τεράστιο επιστημονικό ενδιαφέρον. Έτσι, παράλληλα με την υποβρύχια εξερεύνηση, ξεκινάει η βιβλιογραφική αναζήτηση, η μελέτη της μορφολογίας, της γεωλογίας και της τεκτονικής τόσο της πλημμυρισμένης αίθουσας όσο και εν γένει της περιοχής που αναπτύσσεται αυτό το πολύπλοκο γεωλογικό φαινόμενο.
Μελέτες σχετικά με την σπηλαιογένεση και την υδρολογία αυτού του Καρστικού συστήματος ολοκληρώνουν την επιστημονική προσέγγιση και μας προσφέρουν αξιόλογα συμπεράσματα.
Σύμφωνα με τον Δρ. Γεωλογίας – Παλαιοντολογίας Βασίλη Γιαννόπουλο, η δολίνη της Βουλιαγμένης, το μέχρι στιγμής εξερευνημένο σπήλαιο, το σπηλαιοβάραθρο Γερμανικό, οι άλλες τέσσερις δολίνες που έχουν ανακαλυφθεί στην παρακείμενη περιοχή και πιθανότατα το Καρστικό έγκοιλο (Το γνωστό “Πηγάδι”) που υπάρχει στο Β Λιμανάκι ανήκουν στο ίδιο Καρστικό σύμπλεγμα, που έχει δημιουργηθεί κατά την παγετώδη περίοδο.
«Τα πετρώματα της περιοχής είναι ασβεστολιθικά. Ο ασβεστόλιθος ευνοεί των σχηματισμών σπηλαίων μέσω της φυσικοχημικής διάβρωσης του νερού. Τα επιφανειακά πετρώματα σταδιακά βούλιαξαν και σχημάτισαν μια σειρά από πέντε δολίνες, δηλαδή βυθίσματα που είναι ορατά και από αεροφωτογραφίες. Κάτω από αυτά το νερό συνεχίζει να διαβρώνει το ασβεστολιθικό πέτρωμα και ανοίγει τις αίθουσες και τις γαλαρίες που αποτελούν ένα δαιδαλώδες σύστημα. Στην πραγματικότητα δεν έχουμε ένα και μοναδικό σπήλαιο, αλλά ένα ολόκληρο σύστημα σπηλαίων με κύρια διεύθυνση προς τον Βορρά», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Δρ. Βασίλης Γιαννόπουλος.
Κατά την τελευταία εξερευνητική αποστολή του 2005 ο Luigi Casati εντοπίζει σε βάθος 105μ., ένα σταλακτίτη μήκους 5μ. περίπου και διαμέτρου βάσης 1,5μ. σε μήκος 728μ. από την είσοδο του σπηλαίου, προσφέροντας νέα δεδομένα στους επιστήμονες πάνω στην έρευνα τους για τον σχηματισμό και την δημιουργία της Μεσογειακής λεκάνης.
Αρωγός όλα αυτά τα έτη και θερμός υποστηρικτής του εγχειρήματος αυτού υπήρξε ο Δήμος Βουλιαγμένης ο οποίος κάλυπτε την διαμονή και τα λειτουργικά κόστη της εκάστοτε αποστολής, στην πλειοψηφία αυτών.
Με το τέλος των πολυεθνικών αποστολών την δεκαετία του 2000, μέλη σπηλαιολογικών συλλόγων, αλλά και ομάδες ιδιωτών σπηλαιοδυτών συνέχισαν την συστηματική εξερεύνηση του σπηλαίου. Νέα περάσματα και νέα στοιχεία για την δομή του σπηλαίου ήρθαν στο φως και έως τις μέρες μας αποκαλύπτονται συνεχώς.
Τα υποβρύχια σπήλαια
Στην περίμετρο της λίμνης εντοπίζονται τρία διακριτά σπήλαια τα οποία είναι και τα επισκέψιμα. Αυτά είναι το σπήλαιο του Παρκινγκ, το σπήλαιο Luica και το Κεντρικό σπήλαιο.
Τα σπήλαια Πάρκινγκ & Luica
Στην δυτική πλευρά της λίμνης συναντάμε το σπήλαιο του Πάρκινγκ που βρίσκεται ακριβώς κάτω από τον εξωτερικό χώρο στάθμευσης της επιχείρησης επί της παραλιακής οδού.
Το μέγιστο βάθος του φτάνει τα 25μ. και ουσιαστικά πρόκειται για ένα μεγάλο σπηλαίωμα συνολικού μήκους 100μ. περίπου.
Σε πολύ κοντινή απόσταση από τα δεξιά και ανατολικά του κεντρικού σπηλαίου υπάρχει το σπήλαιο Luica, το οποίο πήρε το όνομα του από τον μεγάλο Ιταλό σπηλαιολόγο και εξερευνητή Luigi Casati ο οποίος και το ανακάλυψε σε μια από τις πρώτες εξερευνητικές περιόδους της Διεθνούς αποστολής.
Το μέσο βάθος του σπηλαίου είναι τα 35μ. και το μέγιστο βάθος φτάνει τα 50μ. μέσα από ένα μικρό σιφόνι που υπάρχει στην Βόρειο Ανατολική πλευρά της αίθουσας.
Το φως που μπαίνει από την είσοδο του σπηλαίου, δημιουργεί μοναδικές αντανακλάσεις και σε συνδυασμό με την εξαιρετική ορατότητα που επικρατεί πάντα μέσα στο σπήλαιο κάνουν την κατάδυση σε αυτό μια μοναδική εμπειρία.
Το Κεντρικό Σπήλαιο
Στο Βόρειο τμήμα της λίμνης και ειδικότερα στο σημείο εισόδου για το κεντρικό σπήλαιο, έχει σχηματιστεί στην επιφάνεια της ένας μικρός κολπίσκος από ασβεστολιθικά πετρώματα διαστάσεων 10 Χ 15μ. περίπου, αποτέλεσμα αποκόλλησης και καθίζησης των υλικών αυτών.
Για να φτάσει κάποιος στην κύρια αίθουσα θα πρέπει να εισέλθει σε ένα πρώτο δωμάτιο στο οποίο υπάρχει επαφή με το ηλιακό φως κατά μεγάλο ποσοστό και σε βάθος 33μ. να περάσει το λεγόμενο “Παράθυρο” διαστάσεων 3 Χ 1,5μ. περίπου που θα τον οδηγήσει σε μια αχανή “δεξαμενή” νερού με όγκο που φτάνει τα 2.000.000 μ3.
Στο σημείο αυτό βρισκόμαστε σε βάθος 40μ. μέσα σε μια πρώτη αίθουσα, όπου το ταβάνι της αγγίζει τα 15μ. και το βάθος της φτάνει τα 70μ.
Εδώ ο καταδυόμενος έχει την δυνατότητα να κινηθεί μέσα στο σπήλαιο ακολουθώντας τις δυο κύριες διαδρομές Α & Β, οι οποίες διαπερνούν την δεύτερη αίθουσα που φτάνει σε βάθος 105μ. και οροφής στα 65μ., καταλήγοντας στην Τρίτη και τελευταία αίθουσα όπου τα παιχνίδια της φύσης έχουν δημιουργήσει μια μεγάλη εγκατακρήμνιση και έχουν χωρίσει την αίθουσα αυτή σε μικρότερες με διάφορους διαδρόμους να τις ενώνουν.
Η διαδρομή Α η οποία βρίσκεται δεξιά από το παράθυρο και ανατολικά του σπηλαίου, είναι αυτή η οποία σε μια παράπλευρη διαδρομή της μήκους 100μ. περίπου, οδηγεί στο βάθος των 100μ. Εκεί σε ένα καλά κρυμμένο άνοιγμα πίσω από ένα σωρό κατακρημνίσεων, οδηγούμαστε στο βαθύτερο μέχρι σήμερα τμήμα του σπηλαίου που φτάνει τα 130μ. βάθος και το οποίο δείχνει ότι υπάρχει συνέχεια.
Αντίθετα η διαδρομή Β βρίσκεται στην δυτική πλευρά του σπηλαίου και αριστερά από το παράθυρο. Στήθηκε από την ομάδα των Ελβετών εξερευνητών και καλύπτει μια διαδρομή μήκους 730μ.
Ένας κεντρικός μίτος ο οποίος τοποθετήθηκε από τον ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο. το 2009 διαπερνάει το σπήλαιο και οδηγεί απευθείας στην Τρίτη αίθουσα ταχύτερα.
Η κύρια αίθουσα φαίνεται να έχει μήκος 650μ. περίπου και το πλάτος της να κυμαίνεται από 60 - 150μ. ανάλογα με το σημείο της διείσδυσης.
Το ταβάνι του σπηλαίου στα πρώτα 150μ. της διαδρομής υποχρεώνει να κινούμαστε στα 65μ. βάθος, ενώ στο μεγαλύτερο μέρος του σπηλαίου το βάθος κατάδυσης βρίσκεται στα 90 – 105μ.
Η θερμοκρασία του νερού θεωρείται ιδανική για τα μεγάλα βάθη που απαιτείται να κινούμαστε και την πολύωρη αποσυμπίεση που ακολουθεί.
Στο βάθος των 40μ. η θερμοκρασία νερού είναι σταθερή στους 27 βαθμούς και όσο καταδυόμαστε βαθύτερα αυξάνεται φτάνοντας στο μέγιστο των 29 βαθμών Κελσίου.
Σύμφωνα με τον Δρ. Γιαννόπουλο η πιθανότερη εκδοχή αυτού του φαινομένου, είναι η σύνδεση του σπηλαίου με το ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου και πιο συγκεκριμένα με το τμήμα Σουσάκι – Αίγινα – Μέθανα.
Με το σύνολο των εξερευνημένων διαδρομών μέχρι σήμερα να ανέρχεται σε 4,2 χλμ. σε ένα μήκος διείσδυσης 933 μέτρων από την είσοδο του σπηλαίου και με βάθος που αγγίζει και ξεπερνάει πλέον τα 130 μέτρα, η κύρια αίθουσα θεωρείται από τις μεγαλύτερες πνιγμένες αίθουσες στην Ευρώπη.
Η λίμνη της Βουλιαγμένης σήμερα
Η λίμνη βρίσκεται μέσα σε μια ελλειψοειδή κοιλότητα με μήκος 260 μέτρα και πλάτος 145 μέτρα. Παρόλο που τα τελευταία 70 χρόνια ο χώρος εξελίσσεται γεωλογικά και έχουν συντελεστεί μορφολογικές μεταβολές μέσω κατακρημνίσεων που έχουν παρατηρηθεί σε αεροφωτογραφίες, διαφορετικών χρονικών περιόδων, η γενική της μορφή και εικόνα παραμένει η ίδια.
Λιγότερο γνωστή και χωρίς δικαίωμα πρόσβασης στο ευρύ κοινό είναι μια δεύτερη μικρότερη λίμνη που βρίσκεται στην νότια πλευρά της δολίνης. Έχει μείνει γνωστή ως “Λίμνη Ζολώτα” μιας και εκεί κολυμπούσε πολύ συχνά όλο τον χρόνο και αποτελούσε αγαπημένο προορισμό του μεγάλου ακαδημαϊκού, πρωθυπουργού και μακροβιότερου διοικητή της Τραπέζης της Ελλάδος Ξενοφώντα Ζολώτα.
Η διάμετρος της φτάνει τα 20μ. περίπου, με τον πυθμένα της να έχει κατηφορική κλίση σε σχέση με τον κάθετο τοίχο με τον οποίο εφάπτεται και το βάθος της να αγγίζει τα 17μ.
Λόγω της μορφολογίας του πυθμένα πιθανολογείται από τους επιστήμονες ότι στο σημείο αυτό θα μπορούσε να υπάρχει είσοδος και συνέχεια σε κάποιο Καρστικό σύστημα, το οποίο όμως έχει κλείσει από κατολισθήσεις και την συσσώρευση ιζημάτων από τους γύρω λόφους.
Γενικότερα η λίμνη της Βουλιαγμένης αποτελεί το κέντρο ενός σπάνιου οικοσυστήματος με ιδιαίτερη φυσική ομορφιά και πολύπλευρη σημασία, ενταγμένο στο Ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο Natura 2000.
Έχει χαρακτηριστεί ως Τόπος Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους από το Υπουργείο Πολιτισμού και στα νερά της διαβιούν μοναδικοί οργανισμοί, από τους οποίους ξεχωρίζει ένα είδος θαλάσσιας ανεμώνης το Paranemonia Vouliagmeniensis, το οστρακόδερμο Cerastoderma Glaucum (Brackish Cockle), που λειτουργεί ως το έμβιο φίλτρο της λίμνης, καθώς και μια μεγάλη αποικία από ψάρια Garra Rufa.
Τα υφάλμυρα νερά της χαρακτηρίζονται από ιαματικές ιδιότητες. Ο πυθμένας της αποτελείται από ένα λασπώδες υπόστρωμα πλούσιο σε θειούχες ενώσεις και τα νερά της έχουν αυξημένη περιεκτικότητα σε μέταλλα και ιχνοστοιχεία.
Από το 1992 η εταιρεία «Ιαματικά Λουτρά Βουλιαγμένης – Τουριστικές Επιχειρήσεις ΑΕ» έχει αναλάβει την εμπορική της αξιοποίηση επιτρέποντας την είσοδο σε αυτή έναντι αντιτίμου, έχοντας δημιουργήσει παράλληλα σύγχρονες εγκαταστάσεις εστίασης και κοινωνικών εκδηλώσεων.
Ατυχήματα
Τις δεκαετίες ‘80 & ’90 η λίμνη της Βουλιαγμένης με τα ζεστά της νερά, την ευκολία πρόσβασης και το μυστήριο που έκρυβε την έκανε ένα ιδιαίτερα θελκτικό προορισμό για πολλούς αυτοδύτες, αλλά και για τα πρώτα στάδια εκπαίδευσης αυτών.
Η έλλειψη εκπαίδευσης στις σπηλαιοκαταδύσεις, η απουσία εξειδικευμένου εξοπλισμού για καταδύσεις σε περιβάλλον οροφής, ανθρώπινα λάθη και παραλείψεις στους κανόνες ασφαλείας οδήγησαν σε μια σειρά από ατυχήματα που είχαν ως αποτέλεσμα την απώλεια ανθρώπινων ζωών.
Συνέπεια αυτού είναι πλέον η κατάδυση στα σπήλαια της λίμνης να επιτρέπεται έπειτα από άδεια της εταιρείας διαχείρισης και την εποπτεία συνεργαζόμενου εκπαιδευτή σπηλαιοκατάδυσης.
Ευχαριστίες
Η ομάδα μας επισκέφθηκε την Λίμνη της Βουλιαγμένης σε δυο διαφορετικές χρονικά περιόδους με σκοπό την παραγωγή οπτικοακουστικού υλικού από αυτό το μοναδικό καρστικό σύστημα.
Στις 24/07/22, σε συνεργασία με την καταδυτική ομάδα Addicted2h20, πραγματοποιήσαμε διείσδυση στην πρώτη αίθουσα του σπηλαίου που φτάνει στο μέγιστο βάθος των 70μ. με ελάχιστο ύψος οροφής τα 15μ.
Στις 17-18/12/22 επιστρέψαμε και περιηγηθήκαμε και στα 3 επισκέψιμα υποβρύχια σπήλαια, στο Parking, στο Luica και το Κυρίως σπήλαιο απολαμβάνοντας πραγματικά την όλη διαδικασία.
Στις καταδύσεις αυτές συμμετείχαν οι Άκης Σεισιδης, Γιώργος Τουμπανιάρης, Ερίκος Κρανιδιώτης, Νικόλας Μαργαρίτης και Χρήστος Μιχαήλ.
Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον Γιώργο Βανδώρο, εκπαιδευτή σπηλαιοκατάδυσης και τεχνικών καταδύσεων, ο οποίος είναι ο υπεύθυνο ασφαλείας και καθοδηγούμενης κατάδυσης στην Λίμνη της Βουλιαγμένης.
Η ενασχόληση του επί σειρά ετών με την εξερεύνηση της λίμνης και την ανακάλυψη νέων περασμάτων, όπως και η άριστη γνώση του χώρου των σπηλαίων προσφέρει ένα μοναδικό συνδυασμό ασφάλειας και απόκτησης εμπειριών.
Ιστορική έρευνα και έρευνα αρχειακού υλικού: Ανδρέας Ανδρικόπουλος.
Πηγές
Γιαννόπουλος, Β., 2000. Συμβολή στη μελέτη σύγχρονων και παλαιών περιβαλλόντων των πλέον σημαντικών ελληνικών σπηλαίων. Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα, 429 σ.
Γιώργος Βανδώρος, Cave Diving Instructor Trainer, Υπεύθυνος καταδύσεων για τα σπήλαια της Λίμνης Βουλιαγμένης.
Βυθός – Δεκέμβριος 1995
Ελεύθερη & Αυτόνομη κατάδυση Νο89 – Δεκέμβριος 1996
Explore Nature Νο9 – Δεκέμβριος 2008
Greek Diver No
Greek 
English