Junkers Ju 52/3m, Λέρος [+1943]

Ναυάγιο

Μέγιστο Βάθος: 55m | Θερμ: 18°C (Οκτ '21)

Ιστορική έρευνα - Κείμενο: Δημήτρης Γκάλων

Το φθινόπωρο του 1943 υπήρξε μια ιδιαίτερα ταραγμένη περίοδος στο Αιγαίο λόγω των πολεμικών γεγονότων που έλαβαν χώρα στην περιοχή, μεταβάλλοντάς την και πάλι σε ένα κύριο και ενεργό πολεμικό μέτωπο. Οι πολεμικές συγκρούσεις που προέκυψαν ως απόρροια της ιταλικής συνθηκολόγησης, τον Σεπτέμβριο του 1943, και τον έλεγχο των ιταλικών Δωδεκανήσων από τις Συμμαχικές Δυνάμεις, οδήγησε στην οργάνωση μιας εκστρατείας από τη γερμανική Wehrmacht, γνωστής ως «Εκστρατεία των Δωδεκανήσων» (Dodekanes-Feldzug), με σκοπό την ανάκτησή τους. Δόθηκαν πολλές μάχες για την κατάληψη των Δωδεκανήσων από τον γερμανικό στρατό, αλλά η σκληρότερη ανάμεσά τους θεωρείται έως σήμερα, από όλες τις πλευρές, η Μάχη της Λέρου.

Επιχείρηση «Τυφώνας»

Η μάχη για την κατάκτηση της Λέρου προγραμματίστηκε, με το κωδικό όνομα «Επιχείρηση Τυφώνας» (Unternehmen „Taifun“), διεξοδικά και με κάθε λεπτομέρεια, ήδη μετά την κατάκτηση της Καλύμνου από τον γερμανικό στρατό. Γενικός υπεύθυνος, όχι μόνο για την επιχείρηση κατάκτησης της Λέρου αλλά και της γενικότερης Εκστρατείας των Δωδεκανήσων, είχε τεθεί ο Generalleutnant Friedrich-Wilhelm Müller, διοικητής της αερομεταφερόμενης 22ας Μεραρχίας Πεζικού (22. Infanterie-Division) και ταυτόχρονα στρατιωτικός διοικητής Κρήτης. Για την κατάκτηση της Λέρου συνεργάστηκαν και τα τρία όπλα της Wehrmacht, πεζικό, ναυτικό και αεροπορία. Η μάχη για την κατάκτηση της Λέρου ξεκίνησε τα χαράματα της 12.11.1943, όταν οι γερμανικές χερσαίες δυνάμεις, με την υποστήριξη του Γερμανικού Πολεμικού Ναυτικού (Kriegsmarine), μετέφεραν με πλωτά μέσα στρατό και τον αποβίβασαν σε περιοχές της δυτικής και της ανατολικής Λέρου. Η ισχυρή συμμαχική αντίσταση, με εξέχουσες τις ιταλικές πυροβολαρχίες, καθήλωσε αρχικά τον γερμανικό στρατό και του προκάλεσε πολλές απώλειες, υλικές και έμψυχες. Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας, με την συνδρομή της Γερμανικής Πολεμικής Αεροπορίας (Luftwaffe), ξεκίνησε η ρίψη αλεξιπτωτιστών στο στενότερο σημείο του νησιού με σκοπό τον χωρισμό του στη μέση και τη διάσπαση των Συμμαχικών Δυνάμεων, πράγμα που επετεύχθη. Οι σκληρές μάχες και η συνεχής παρουσία των γερμανικών αεροσκαφών στον ουρανό της Λέρου συνεχίστηκε για ημέρες, έως ότου ο βρετανός διοικητής της νήσου, στρατηγός Robert Tilney, πιεσμένος από τις απώλειες και την ισχυρή πίεση του γερμανικού στρατού, διέταξε την παράδοση της Λέρου τη 16.11.1943.

TG 4

Μια από τις μονάδες της Luftwaffe που συμμετείχαν στη Μάχη της Λέρου ήταν η 4η Μεταγωγική Πτέρυγα (Transportgeschwader 4). Η Πτέρυγα αυτή συστάθηκε τον Μάιο του 1943 και αποτελείτο από δυο κυρίως επιτελεία (Stab I und II), στα οποία συγκαταλέγονταν οκτώ συνολικά σμηναρχίες. Στο Α Επιτελείο (Stab I) υπάγονταν οι Σμηναρχίες 1 έως 4 (1.-4. Gruppe) ενώ στο Β Επιτελείο (Stab II) οι Σμηναρχίες 5 έως 8 (5.-8. Gruppe). Κατά τη διάρκεια της Μάχης της Λέρου διοικητής (Geschwaderkommodore) της 4ης Μεταγωγικής Πτέρυγας διατελούσε, από την ίδρυση της πτέρυγας έως και τον Ιούλιο του 1944, ο Oberstleutnant Richard Kupschus. Διοικητής του Α Επιτελείου, από τον Σεπτέμβριο του 1943 έως και τη διάλυση της πτέρυγας τον Οκτώβριο του 1944, διετέλεσε ο Major Kurt Schneidenberger, ενώ του Β Επιτελείου ο Oberstleutnant Werner-Eugen Hoffmann από τον Μάιο του 1943 έως και τον Φεβρουάριο του 1944. Η 4η Μεταγωγική Πτέρυγα ήταν εξοπλισμένη με αεροσκάφη τύπου Junkers Ju 52/3m, τα οποία επιχειρούσαν από τα αεροδρόμια του Τατοΐου, του Καλαμακίου και της Τανάγρας, και έφεραν ως πλευρικό διακριτικό της 4ης Μεταγωγικής Πτέρυγας τα χαρακτηριστικά «G6». Όλοι οι αξιωματικοί της Μοίρας Διοικήσεως της Πτέρυγας (Geschwaderstab) διέμεναν στο ξενοδοχείο Cecil της Κηφισιάς.

Στη Μάχη της Λέρου συμμετείχαν επιχειρησιακά δυο σμηναρχίες της 4ης Μεταγωγικής Πτέρυγας, η 2η Σμηναρχία (2. Gruppe) και η 6η (6. Gruppe). Διοικητής της 2ης Σμηναρχίας ήταν ο Hauptmann Helmut Rammig ενώ της 6ης ο Hauptmann Edmund Auer. Οι σμηναρχίες αυτές συμμετείχαν στα δρώμενα από την έναρξη της αεροπορικής μεταφοράς των γερμανών αλεξιπτωτιστών στη Λέρο, με αποτέλεσμα να απωλεσθούν τρία αεροσκάφη τύπου Junkers Ju 52/3m κατά το διάστημα 12 έως 14 Νοεμβρίου 1943.

Το πρώτο αεροσκάφος, με τα πλευρικά διακριτικά G6+CH και τον αριθμό παραγωγής (Werknummer) 6763, απωλέσθηκε στη Λέρο, από πυρά αντιαεροπορικών πυροβόλων, τη 12.11.1943. Το αεροσκάφος ανήκε στο δυναμικό της 2ης Σμηναρχίας της 4ης Μεταγωγικής Πτέρυγας (2./TG 4). Εκτός από τον ασυρματιστή του αεροσκάφους τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος σκοτώθηκαν κατά την πτώση. Το πλήρωμα αποτελείτο από τους: Leutnant Helmut Günther (Flugzeugführer = Πιλότος), Feldwebel Johann Mahr (Bordbeobachter = Επιτηρητής), Unteroffizier Fritz Näpflein (Bordfunker = Ασυρματιστής), Leutnant Werner Bockelmann (Bordschutze = Πολυβολητής).

Το δεύτερο αεροσκάφος, με τα πλευρικά διακριτικά G6+FP και τον αριθμό παραγωγής (Werknummer) 6799, απωλέσθηκε στη Λέρο, από πυρά αντιαεροπορικών πυροβόλων, τη 13.11.1943. Το αεροσκάφος ανήκε στην 6η Σμηναρχία της 4ης Μεταγωγικής Πτέρυγας (6./TG 4). Κατά την πτώση απωλέσθηκε ο μηχανικός του αεροσκάφους καθώς και αρκετοί από τους επιβαίνοντες. Επρόκειτο για αλεξιπτωτιστές του 12ου Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών (Fallschirmjäger-Regiment 12), οι περισσότεροι εκ των οποίων πνίγηκαν λόγω του βαρύ οπλισμού τους. Το πλήρωμα αποτελείτο από τους: Unteroffizier Günther Voigt (Πιλότος), Unteroffizier Max Ehrig (Επιτηρητής), Unteroffizier Viktor Langos (Ασυρματιστής), Unteroffizier Andreas Huter (Πολυβολητής), Friedrich Meyerdirks (Bordmechaniker = Μηχανικός).

Το τρίτο αεροσκάφος, με τον αριθμό παραγωγής (Werknummer) 640187, χτυπήθηκε τη 14.11.1943 από πυρά αντιαεροπορικών πυροβόλων πάνω από τη Λέρο, με αποτέλεσμα να καταρριφθεί και να βυθιστεί πλησίον της άκρας «Πάνω Ζύμη», στα βορειοανατολικά της Λέρου. Κατά την πτώση του απωλέσθηκε ο μηχανικός του αεροσκάφους Oberfeldwebel Georg Mehren.

Ju 52/3m G6+? (Werknummer 640187)

Το τρίτο αυτό αεροσκάφος ανήκε στο δυναμικό της 6ης Σμηναρχίας της 4ης Μεταγωγικής Πτέρυγας και βρίσκεται μέχρι σήμερα βυθισμένο στο βάθος των 55 περίπου μέτρων, στην περιοχή που κατέπεσε. Αν και τα διακριτικά στοιχεία της μονάδας του είναι γνωστά (G6), ολόκληρο το πλευρικό διακριτικό του αεροσκάφους παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστο. Σύμφωνα με τον ιστορικό ερευνητή Peter Schenk, η ταυτοποίησή του προέκυψε από τον Andreas Huter, πολυβολητή και επιβιώσαντα του Ju 52/3m G6+FP (Werk-Nr. 6799), όταν αυτός επισκέφθηκε τη Λέρο τη δεκαετία του ΄80. Ο Huter πιάστηκε αιχμάλωτος μετά την πτώση του Ju 52/3m G6+FP τη 13.11.1943 και κρατήθηκε αρχικά στη Λέρο για να μεταφερθεί εν συνεχεία σε στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου στη Μέση Ανατολή.

Το Ju 52/3m, στην περιοχή «Πάνω Ζύμη», βρίσκεται στον βυθό αναποδογυρισμένο. Το οπτικό υλικό που έφερε στην επιφάνεια η καταδυτική ομάδα TOP2BOTTOM, δείχνει επακριβώς την κατάσταση του ναυαγίου 80 περίπου χρόνια μετά την κατάρριψή του. Η άτρακτος, η οποία είναι σκεπασμένη με μια ποικιλία αλιευτικών εργαλείων, καλύπτεται, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, από ένα μεγάλο δίχτυ τράτας, βρίσκεται όμως σε καλή κατάσταση, εκτός της ουραίας περιοχής, και τα κύρια πτερύγια εξακολουθούν να βρίσκονται εφαρμοσμένα επί του αεροσκάφους. Ο ρυγχαίος αστεροειδής κινητήρας 392 kW, τύπου BMW 132 A-3, του Ju 52/3m, έχει καταρρεύσει, πιθανώς λόγω αλιευτικών δραστηριοτήτων, και βρίσκεται πεσμένος στον βυθό δίπλα στο αεροσκάφος.

Η θύρα της αριστερής πλευράς του Ju 52/3m λείπει, επιτρέποντας τη δυνατότητα διείσδυσης στο εσωτερικό της ατράκτου. Στον χώρο αυτόν βρίσκονται πυρομαχικά. Ανάμεσα τους διακρίνονται γεμιστήρες διπλής μεμβράνης, τύπου D.T. 15, του πολυβόλου M.G. 15 (Maschinengewehr 15) που έφεραν ως κύριο αμυντικό όπλο τα Junkers Ju 52. Οι γεμιστήρες D.T. 15 εξακολουθούν να βρίσκονται μέχρι σήμερα αναρτημένες στις βάσεις τους, στην οροφή του αεροσκάφους. Οι μεταλλικοί σκελετοί των καθισμάτων για τους επιβαίνοντες είναι άμεσα διακριτοί, όπως και η δίφυλλη θύρα που χωρίζει το πιλοτήριο από την υπόλοιπη άτρακτο. Καθώς το αεροσκάφος βρίσκεται επικαθήμενο ανάποδα στον βυθό, δεν ήταν δυνατόν να εξακριβωθεί αν εξακολουθεί να φέρει το πολυβόλο M.G. 15. Η ουραία περιοχή της ατράκτου έχει υποστεί μεγάλη φθορά καθώς έχει αποκοπεί και βρίσκεται σε κάθετη γωνία προς το διάμηκες του αεροσκάφους, με το δεξιό πτερύγιο να υψώνεται κάθετα προς την επιφάνεια. Όλα τα μέρη του Ju 52/3m είναι έντονα καλυμμένα από βένθος, με αποτέλεσμα, σε συνδυασμό με τα υπάρχοντα αλιευτικά εργαλεία, να δυσχεραίνεται η περεταίρω έρευνα με σκοπό την εύρεση της μεταλλικής πλακέτας που φέρει τον αριθμό παραγωγής του αεροσκάφους.

Τεχνικά χαρακτηριστικά

Το μεταγωγικό τρικινητήριο Junkers Ju 52/3m, όπως επακριβώς είναι ο συγκεκριμένος τύπος του αεροσκάφους, αντιπροσωπεύει έναν από τους πιο γνωστούς τύπους αεροσκαφών που παράχθηκαν μαζικά και υποστήριξαν τις επιχειρήσεις του γερμανικού στρατού κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Στον ελλαδικό χώρο ο τύπος αυτός χρησιμοποιήθηκε σε δυο μεγάλες πολεμικές επιχειρήσεις, στη Μάχη της Κρήτης το 1941 (Unternehmen «Merkur»), και στη μάχη της Λέρου το 1943 (Unternehmen «Taifun»). Εκτός από την πρώτη μεγάλη πολεμική επιχείρηση στο Narwik της Νορβηγίας το 1940, όπου για πρώτη φορά ρίχθηκαν αλεξιπτωτιστές σε μεγάλη κλίμακα, οι μάχες της Κρήτης και της Λέρου ήταν οι μόνες επιχειρήσεις στις οποίες ρίχθηκαν επίσης γερμανοί αλεξιπτωτιστές σε μεγάλη κλίμακα. Ειδικά η μάχη της Λέρου ήταν και η τελευταία επιχείρηση όπου χρησιμοποιήθηκε το επίλεκτο σώμα των Γερμανών αλεξιπτωτιστών, των Fallschirmjäger.

Το Junkers Ju 52/3m είχε τα εξής τεχνικά χαρακτηριστικά.

Επίλογος

Το Junkers Ju 52/3m της 6./TG 4, στην άκρα «Πάνω Ζύμη» της Λέρου, αποτελεί αναμφίβολα έναν υλικό ιστορικό μάρτυρα των σκληρών μαχών που έλαβαν χώρα στο Αιγαίο το φθινόπωρο του 1943. Με την έρευνα που μέχρι στιγμής πραγματοποιήθηκε σε αυτό, τίθεται μια ακόμα ψηφίδα αναδεικνύοντας το ιστορικό ψηφιδωτό των πολεμικών γεγονότων στην ανατολική Μεσόγειο κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Μέσα στη γενικότερη εικόνα διακρίνονται και οι σχέσεις του συγκεκριμένου αεροσκάφους με άλλα ιστορικά Ju 52 της εποχής, όπως το Ju 52 4V+BT (Werk-Nr. 7607) της 5ης Σμηναρχίας της 2ης Μεταγωγικής Πτέρυγας (5./TG 2) της Luftwaffe, το οποίο καταρρίφθηκε τη 14.11.1943 στο Portolago (Λακί) της Λέρου και το οποίο βρίσκεται σήμερα στο μουσείο αεροσκαφών της Δεκέλειας, καθώς και το Ju 52/3m (Werk-Nr. 6590) της νήσου Κέας το οποίο απωλέσθηκε από μηχανικά αίτια στα βόρεια της Κέας την 6.11.1943. Το αεροσκάφος αυτό, όπως και το Ju 52/3m της άκρας «Πάνω Ζύμη», ανήκε στην ίδια πτέρυγα, την 4η Μεταγωγική Πτέρυγα της Luftwaffe.

Ευχαριστίες

Τον Οκτώβριο του 2021, η καταδυτική μας ομάδα επισκέφτηκε το ιστορικό και πολύπαθο νησί της Λέρου. Εκεί, σε συνεργασία με τον Κώστα Κουβά, ιδιοκτήτη του Καταδυτικού Κέντρου Hydrovius με έδρα το Κριθώνι και τον γιο του Τάσο, στις 28/10/2021 καταδυθήκαμε σε ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματα της περιόδου αυτής. Στο μεταγωγικό αεροσκάφος Ju52/3m, στην περιοχή Πάνω Ζύμη, στην ανατολική πλευρά του νησιού, σιωπηλό μάρτυρα μέχρι σήμερα, της φρίκης του πολέμου.

Θα θέλαμε να τους ευχαριστήσουμε θερμά, για την υποστήριξη, την φιλοξενία και τις γνώσεις τις οποίες μας μετέφεραν πάντα με χαμόγελο και καλή διάθεση.

Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον ιστορικό ερευνητή Δημήτρη Γκαλόν για την αρχειακή έρευνα, την σύνταξη του κειμένου και την εξαιρετη συνεργασία που έχουμε εως σήμερα.

Τέλος ευχαριστούμε των γερμανό ιστορικό ερευνητή και συγγραφέα Peter Schenk για τις πολύτιμες πληροφορίες του.

Δύτες: Άκης Σεϊσίδης, Χρήστος Μιχαήλ, Βασίλης Τσιαΐρης, Νικόλας Μαργαρίτης, και Ανδρέας Ανδρικόπουλος.