ΝΑΥΑΓΙΟ PiLB 40 [+1943]

Ναυάγιο

Μέγιστο Βάθος: 31m | Θερμ: 19°C (Οκτ '21)

Το αποβατικό σκάφος Pioneer, αποκαλούμενο εν συντομία Pilabo, υπήρξε ένας τύπος αποβατικού που χρησιμοποιήθηκε από τον γερμανικό στρατό κατά την διάρκεια του B’ Παγκοσμίου πολέμου, κυρίως για την αποβίβαση στρατευμάτων, οχημάτων, υλικών ανεφοδιασμού και γενικότερα ως πορθμείο.

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Με δεδομένο ότι η Βέρμαχτ δεν διέθετε σύγχρονα οχηματαγωγά ή φορτηγίδες μεταφοράς τεθωρακισμένων, η Waffenamt (WaA – Γερμανική Υπηρεσία όπλων Στρατού) το 1939 προκήρυξε διαγωνισμό για την ανάπτυξη και προμήθεια ενός τέτοιου σκάφους.

Το πρωτότυπο του ναυπηγείου Bodan στο Kressbronn, στη λίμνη της Κωνσταντίας ήταν η τελική επιλογή.

Ονομάστηκε Pionierlandungsboot 39, τέθηκε σε μαζική παραγωγή στα μέσα του 1940 και έγινε δεκτό για υπηρεσία τον Σεπτέμβριο του 1940.

Το στρατιωτικό προσωπικό γρήγορα το ονόμασε “Pilabo” ως μια συντομογραφία από την αρχική του ονομασία, η οποία και καθιερώθηκε. Το Pilabo 39 είχε μήκος 15 μέτρα και πλάτος 4,65 μέτρα. Προωθούνταν από δύο πετρελαιοκινητήρες 86 ίππων έκαστος, με τελική ταχύτητα που έφτανε τους 8 κόμβους. Ζύγιζε 20 τόνους άδειο, μπορούσε να μεταφέρει το ίδιο βάρος ως ωφέλιμο φορτίο και ήταν αρκετά σταθερό. Το σκάφος μπορούσε να αποσυναρμολογηθεί σε δύο διαμήκη συμμετρικά τμήματα, εκ των οποίων το κάθε ένα από αυτά μπορούσε να τοποθετηθεί σε μια τυπική πλατφόρμα για σιδηροδρομική μεταφορά.

To Pioneer landing craft 40 που ακολούθησε είχε μεγαλύτερες διαστάσεις με μήκος 19 μ., πλάτος 5,95 μ. και βύθισμα 0,72 μ. Το βάρος του ήταν 30 τόνοι και η ικανότητα μεταφοράς του αυξήθηκε στους 30 τόνους σε ήρεμα νερά και στους 20 τόνους σε ταραγμένα νερά. Εναλλακτικά μπορούσε να μεταφέρει 150 άνδρες και το πλήρωμα του αποτελούνταν από 7 άτομα. Το κινούσαν δύο μηχανές της Deutz με την ίδια διάταξη και ελαφρώς καλύτερες επιδόσεις που άγγιζαν τους 9,2 κόμβους, διατηρώντας την δυνατότητα αποσυναρμολόγησης και σιδηροδρομικής μεταφοράς.

Καθώς οι συγκρούσεις μαίνονταν και οι ανάγκες των γερμανικών δυνάμεων αυξάνονταν, ζητήθηκε μια βελτιωμένη έκδοση με αυξημένες ικανότητες μεταφοράς. Με βάση την εμπειρία των δύο πρώτων εκδόσεων το 1942 σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε το Pilabo 41. Ήταν οριακά μεγαλύτερο σε μήκος 19,65 μέτρα επί 5,93 μέτρα πλάτος. Ζύγιζε 35 τόνους αλλά κινούνταν από δύο κινητήρες 120 ίππων έκαστος που επέτρεπαν ταχύτητα 10,8 κόμβων. Οι μικρότεροι κινητήρες απελευθέρωναν χώρο, ενώ η ενισχυμένη κατασκευή επέτρεπε τη μεταφορά έως και 40 τόνων. Σε αντίθεση με την προηγούμενη πρακτική όπου στα Pilabo 39 & 40 έπρεπε να ανοίξει η πλώρη τους και εν συνεχεία να πέσει η αποβατική ράμπα, μια διαδικασία που επιβράδυνε στο πεδίο της μάχης την αποβίβαση, το Pilabo 41 είχε μια ενιαία ράμπα – πλώρη, όπως και τα συμμαχικά σκάφη.

Ακολούθησαν τα Pilabo 43 και 45 με πολύ πιο διευρυμένες διαστάσεις και ικανότητες μεταφοράς, παραμένοντας συναρμολογούμενα σε τρία όμως μέρη για την τοποθέτηση τους σε σιδηροδρομική πλατφόρμα.

TEXNIKA ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Περιγραφή	Pilabo 40
Εκτόπισμα (κατασκευής)	30 τόνοι
Εκτόπισμα (μέγιστο)	60 τόνοι
Μήκος	19 μ
Πλάτος	5,95 μ
Βύθισμα (κενό)	0,50 μ
Βύθισμα (έμφορτο)	0,72 μ
Ύψος πλευρών	1,80 μ
Μέγιστη ταχύτητα	9,2 κόμβοι
Φορτίο	20 τόνοι με ταραχώδη θάλασσα (4 bf) 30 τόνοι σε ήρεμη θάλασσα
Πλήρωμα	7

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗ ΔΡΑΣΗ

Οι πρώτες μεγάλης κλίμακας δοκιμές για τα Pilabos πραγματοποιήθηκαν τον Μάρτιο του 1941 στη Βαλτική Θάλασσα, στην αμμώδη ακτή του νησιού Wollin της Πομερανίας. Δύο φορτηγά πλοία μετέφεραν τα αποβατικά στο κατάστρωμα τους και εν συνεχεία τα εναπόθεσαν στο νερό για να αποβιβάσουν στρατεύματα στην ακτή.

Η δράση τους στο πεδίο ξεκινάει τον Μάιο του 1941 στις ακτές της Βόρειας Αφρικής, όταν εκφόρτωσαν φορτηγά που μετέφεραν στρατεύματα και προμήθειες για το Γερμανικό Αφρικανικό Σώμα (Afrika Korps).

Εν συνεχεία, τα Pionierlandungsboote χρησιμοποιήθηκαν σε όλες τις ευρωπαϊκές παράκτιες περιοχές, όπου η Βέρμαχτ χρειαζόταν πορθμεία, όπως η Μαύρη Θάλασσα, η Μεσόγειος Θάλασσα, η Γαλλία, η Νορβηγία, και η Βαλτική Θάλασσα.

Τους τελευταίους μήνες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, από τα μέσα Ιανουαρίου έως και τον Μάιο του 1945 και ενώ ο Κόκκινος Στρατός προέλαυνε με επιτυχία, η γερμανική ναυτική διοίκηση έδωσε εντολή για μια από τις μεγαλύτερες θαλάσσιες εκκενώσεις που έλαβαν χώρα στην ιστορία και η οποία έμεινε γνωστή ως επιχείρηση “Hannibal”. Τα Pilabos αποτέλεσαν ένα σημαντικό μέσο μεταφοράς αμάχων και στρατιωτικού προσωπικού, στα πλαίσια της γερμανικής υποχώρησης και διαφυγής από την νότια Βαλτική Θάλασσα. Τα αποβατικά σκάφη χρησιμοποιήθηκαν τόσο για μεταφορές πληθυσμού σε κοντινές παραλιακές πόλεις, όσο και για την μεταφορά των προσφύγων προς τα πλοία που τους περίμεναν στην ανοιχτή θάλασσα για να τους μεταφέρουν μακριά προς τα δυτικά.

Στην μνήμη αυτής της τραγωδίας όπου χάθηκαν 36.000 ψυχές και διασώθηκαν πάνω από 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι, έχει τοποθετηθεί στο αεροδρόμιο Oberschleißheim της Βαυαρίας, ένα Pioneer Landungsboot 41με τον επιχειρησιακό αριθμό 534. Ίσως και το τελευταίο εναπομείναν αποβατικό σκάφος από το ναυπηγείο του Bodan.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΛΕΡΟΥ

Έπειτα από συνεχόμενες αναβολές ο Γερμανός Στρατηγός Φρίντριχ-Βίλχελμ Μίλερ ορίζει την Παρασκευή 12 Νοεμβρίου 1943, ως την μέρα έναρξης της επιχείρησης “Taifun” (Τυφώνας). Μιας συνδυασμένης αεροαποβατικής επίθεσης των γερμανικών δυνάμεων για την ανακατάληψη της Λέρου από τις συμμαχικές δυνάμεις.

Ξημερώματα λίγο πριν τις 06.00 η Γερμανική νηοπομπή έχει φτάσει στα ανοιχτά της ανατολικής πλευράς της Λέρου. Εκεί η αποβατική δύναμη χωρίζεται σε τρείς ομάδες. Το Συγκρότημα Μάχης Ντερ κατευθύνεται προς τον όρμο Βαγιά, το Συγκρότημα Μάχης φον Ζάλντερν προς τον όρμο Κρυφού και το Συγκρότημα Μάχης Σέντλιχ προς το Απιτίκι.

Μέρος του Συγκροτήματος Μάχης φον Ζάλντερν, επιχειρεί να κάνει απόβαση στην περιοχή του όρμου Μπλεφούτη, ακριβώς κάτω από το επάκτιο πυροβολείο Τσιάνο στην Κορυφή 320 στο ύψωμα κλειδί. Τη θέση υπεράσπιζαν 15 άνδρες της ομάδας «Β» του Συγκροτήματος Μακράς Ακτίνας Δράσης της Ερήμου (LRDG) υπό τις διαταγές του λοχαγού Τζον Όλιβι με τέσσερα ιταλικά πυροβόλα των 152 χιλιοστών, τα οποία συνεπικουρούνταν από αγγλικά πεδινά πυροβόλα των 25 λιβρών υπό τις διαταγές ενός αξιωματικού προκεχωρημένης επιτήρησης εδάφους, του υπολοχαγού Χάρολντ Πράις του Βασιλικού Πυροβολικού.

Ο ήλιος έχει ανατείλει, όταν στις 06.21 οι συγκεκριμένες αποβατικές ομάδες δέχονται το ισχυρό πυρ των ιταλικών παράκτιων πυροβολαρχιών, οι οποίες ήταν σε επιφυλακή και περίμεναν τον εχθρό να περιέλθει εντός του ωφέλιμου βεληνεκούς τους.

Ο λοχαγός Όλιβι διηγείται:

Όλα τα πλοία έπλεαν με συνεχείς ελιγμούς και πλησίαζαν αργά προς τον ορμίσκο που ήταν κάτω από το κοίλωμα με τα πυροβόλα μας. Ξαφνικά ακούστηκε μια τρομερή εκπυρσοκρότηση καθώς το πυροβόλο Νο2 είχε ρίξει τις πρώτες του βολές σε ένα αντιτορπιλικό που είχε πλησιάσει αρκετά.
Το σκάφος αυτό έκανε μεταβολή αμέσως προς τα ανοιχτά, όσο πιο γρήγορα μπορούσε, δημιουργώντας προπέτασμα καπνού ενώ έφευγε. Οι αντικειμενικοί σκοποί του εχθρού ήσαν προφανείς, ο ορμίσκος που προαναφέρθηκε (ο όρμος Μπλεφούτη), κάτω από τη θέση μας και το απυρόβλητο έδαφος πίσω από το λόφο βορειοανατολικά από τη θέση μας (Πάνω ζύμη). Όλα τα όπλα έβαλλαν και ακούγαμε τις οβίδες των 25 λιβρών να σφυρίζουν πάνω από τα κεφάλια μας. Τα δικά μας ιταλικά πυροβόλα έκαναν σπουδαία δουλειά και οι οβίδες εκτοξεύονταν με τρομερό πάταγο. Μπορούσες να τις παρακολουθείς μέχρι ενός σημείου καθώς έμοιαζαν να ταξιδεύουν αργά. Ήταν πολύ συναρπαστικό και το μόνο που κάναμε ήταν να παρακολουθούμε, αφού τα πάντα βρίσκονταν ακόμη εκτός της δικής μας εμβέλειας. Νομίζω ότι οι Ιταλοί κατάφεραν το πρώτο εύστοχο χτύπημα βυθίζοντας ένα αποβατικό σκάφος, όταν ακριβώς ήταν έτοιμο να εξαφανιστεί πίσω από τον κάβο. Αυτό έκανε τον εχθρό να διστάσει, και ένα ή δύο από τα αποβατικά σκάφη άλλαξαν πορεία.

Όντως, τα πυρά της ιταλικής πυροβολαρχίας 888 που ήταν εγκατεστημένη στο ύψωμα Μπλεφούτη, έπληξαν ένα Pilabo 40, το οποίο υπέστη ζημιά στο πηδάλιο και άρχισε να γυρίζει γύρω από τη νησίδα Στρογγυλή, στα ανοιχτά της βόρειας ακτής, προσκρούοντας επανειλημμένα στους βράχους. Έγιναν εκρήξεις πολεμοφοδίων και ξέσπασε πυρκαγιά στο κατάστρωμα, με αποτέλεσμα μετά από λίγο να βυθιστεί.

Οι επιζώντες πάσχισαν να βγουν κολυμπώντας στη νησίδα, όπου εκεί οι διασωθέντες συνέχισαν να δέχονται τα πυρά των συμμαχικών μυδραλιοβόλων.

Στην αποβατική άκατο επέβαιναν δύο Γερμανοί αξιωματικοί και 51 υπαξιωματικοί και οπλίτες. Τουλάχιστον έξι άνδρες σκοτώθηκαν, τέσσερις τραυματίστηκαν, ενώ ένας αξιωματικός και 31 άνδρες αιχμαλωτίστηκαν από τους Ιταλούς, όταν μετά από δυο μέρες ένα πλοιάριο από τον τομέα του Παρθενίου τους περισυνέλλεξε εξαντλημένους και τους μετέφερε στη Λέρο.

ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΣΗΜΕΡΑ

Το γερμανικό αποβατικό ακυβέρνητο κατέληξε να βυθιστεί στην νότια πλευρά της νήσου Στρογγυλή. Τα σημεία συνδέσεως συναρμολόγησης και αποσυναρμολόγησης αποκόπηκαν, με αποτέλεσμα το δεξιό τμήμα να είναι το ρηχότερο σημείο του ναυαγίου, με την πλώρη του να ξεκινάει από τα 9μ. βάθος και το αριστερό τμήμα το βαθύτερο, με την πρύμνη του να φτάνει στο βάθος των 16μ.

Λίγα μέτρα πιο μακριά στα 15μ. βάθος, η δεξιά πλαϊνή πόρτα της πλώρης, με το χαρακτηριστικό διαγώνιο μεταλλικό νεύρο μας πιστοποιεί τον τύπο του ναυαγίου.

Εντύπωση προκαλεί ότι ακόμη και σήμερα διακρίνεται ευκρινώς στο πλαίσιο της πόρτας το αρσενικό τμήμα του μεντεσέ στήριξής.

Στο εσωτερικό του ναυαγίου, αλλά και στον ευρύτερο χώρο αυτού, ο υποβρύχιος επισκέπτης έχει την δυνατότητα να ταξιδέψει σε μια άλλη εποχή. Ένα πολυβόλο MG42, ένα υποπολυβόλο MP38 ή MP40, ότι έχει απομείνει από ένα τυφέκιο Mauser, ένα πιστόλι φωτοβολίδων και κράνη βρίσκονται διάσπαρτα παντού μέχρι τα 31μ. βάθος.

Παγούρια νερού, μπότες και ανθρώπινα οστά ολοκληρώνουν την εικόνα της φρίκης του πολέμου.

Συγκίνηση προκαλεί το σημείο το οποίο βρίσκεται ο πλήρης ατομικός εξοπλισμός ενός γερμανού στρατιώτη και υποδηλώνει ότι εκεί κάποτε βρισκότανε η σωρός του.

Εν συνόλω το ναυάγιο αποτελεί ένα υγρό τάφο και ένα χώρο μνήμης που πρέπει να προσεγγίζεται με τον δέοντα σεβασμό.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Στα πλαίσια της αποστολής μας στο νησί της Λέρου, στις 29/10/2021 καταδυθήκαμε σε αυτό το μοναδικό ναυάγιο για τον ελλαδικό χώρο. Το καταδυτικό κέντρο Hydrovious, του Κώστα Κουβά, φρόντισε να μας ενημερώσει με τον καλύτερο τρόπο για την ιστορία του και να μας υποδείξει τα σημεία ενδιαφέροντος κατά την διάρκεια της κατάδυσης μας.

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον καταξιωμένο Γερμανό ιστορικό ερευνητή και συγγραφέα Δρ. Peter Schenk για την υπόδειξη του τύπου του αποβατικού σκάφους, καθώς και για την ευγενική παραχώρηση και άδεια δημοσίευσης φωτογραφιών από το ιστορικό του αρχείο.

Στην κατάδυση αυτή έλαβαν μέρος οι Άκης Σεϊσίδης, Χρήστος Μιχαήλ, Βεντούρης Μπουντούρης, Βασίλης Τσιαΐρης, Νικόλας Μαργαρίτης, και Ανδρέας Ανδρικόπουλος.

Ιστορική έρευνα και έρευνα αρχειακού υλικού: Ανδρέας Ανδρικόπουλος.

Απόδοση κειμένων από τα Γερμανικά: Άκης Σεϊσίδης.